Skansen w Sidzinie

Skansen w Sidzinie jest jednym z wielu w całej Polsce. W takich miejscach de facto zatrzymał się czas. Zastanawiałem się który skansen w Beskidzie Żywieckim najpierw wam zaprezentować, czy np. całkiem nowym skansen w Ślemieniu, czy Orawski Park Etnograficzny. Wybrać pomogła mi jedna z zasad krajoznawstwa: najpierw zwiedzamy najbliższą okolicę, potem docieramy do tych dalszych. W ten sposób początkiem sierpnia odwiedziłem Skansen w Sidzinie – Muzeum Kultury Ludowej.

W tym wpisie dowiesz się:

– gdzie zlokalizowany jest skansen w Sidzinie?
– jaka jest jego historia
– co możemy zobaczyć w tym muzeum
– informacje praktyczne

Skansen w Sidzinie – Muzeum Kultury Ludowej, Youtube

Gdzie jest Sidzina?

Sidzina jak i sąsiednia Bystra Podhalańska rozciągają się w dolinie pomiędzy Pasmem Policy na północy, a Pasmem Podhalańskim na południu. Położona jest w małopolskiej części Beskidu Żywieckiego, w powiecie suskim, niedaleko Jordanowa. Zatem aby do niej dotrzeć to generalnie trzeba kierować się na to beskidzkie miasteczko.

Jadąc od Orawy – w Zubrzycy Górnej trzeba skręcić w drogę prowadzącą na przeł. Zubrzycką i po jej przejechaniu po ok. 8 km po lewej stronie trafimy na skansen.

Pełna nazwa instytucji brzmi: Skansen w Sidzinie – Muzeum Kultury Ludowej. Jest on położony w os. Binkówka tuż przy Potoku Kamyckim, który zasila dawny, drewniany młyn.

Historia skansenu w Sidzinie

Jak to często bywa – aby coś mogło powstać i się rozwijać to potrzebny jest lider. W Sidzinie od lat 50-tych XX w. takich liderów od lokalnej kultury i od skansenu było dwóch: 

Adam Leśniak, nauczyciel, regionalista, były partyzant (1924 – 2011 r.),
ks. Józef Świstek, ówczesny miejscowy proboszcz, pasjonat folkloru i regionalista, który kolekcjonował obrazy, rzeźby, przedmioty codziennego użytku (1894 – 1956 r.).

Obaj liderzy zauważyli, że kiedy do wsi dotarła elektryczność (a za nią nowoczesne narzędzia), te stare rekwizyty które służyły człowiekowi przez dziesiątki lat są niszczone i wyrzucane.

Wspomniane wyżej osoby doprowadziły do tego, że w 1963 r. podczas obchodów 400-lecia lokacji Sidziny uroczyście otwarto skansen, a raczej jego skromny zaczątek. O ile w tym roku na polach koło Potoku Kamyckiego postawiono jedną chałupę, o tyle teraz zobaczymy tutaj 8 obiektów z końca XVIII, z XIX i początku XX w.

Co jest ważne – do roku 2009 skansen w Sidzinie był filią nieodległego Orawskiego Parku Etnograficznego. Obecnie skansen – muzeum jest własnością gminy Bystra-Sidzina.

Cieszę się że dotarłeś do tej części wpisu. Mam nadzieję że zainspirowałem cię do zobaczenia tych miejsc. Dziękuję ci za wirtualną kawę, która pomoże mi w utrzymaniu i rozwoju bloga..

Postaw mi kawę na buycoffee.to

Skansen Sidzina, opis

Obiekty w skansenie – i ich budowa od zewnątrz

To mój pierwszy wpis związany ze skansenami. Dlatego też zastanawiałem się jak wam go zaprezentować, czy każdy z obiektów osobno, czy też ukazać najważniejsze informacje które dotyczą wszystkich lub prawie wszystkich budynków. Postanowiłem wybrać opcję związaną z najważniejszymi informacjami. Osoby bardziej zainteresowane tematem zapraszam do odwiedzenia skansenu i posłuchania o szczegółach przewodnika będącego na miejscu.

Zatem zacznijmy od domów mieszkalnych

Górną część Sidziny zamieszkiwali górale babiogórscy, natomiast dolną – Kliszczacy. W muzeum odnajdziemy obiekty górali babiogórskich, z ew. małą „domieszką” kultury kliszczackiej. Kogo domostwa odnajdziemy w skansenie?
– chałupa Banasika (kurna chałupa) z 1807 r.
– dom Anny Kozioł (Trutego) z 1901 r.
– chałupa Wójta Maja (Kostkowioka) z II poł. XVIII w.
– zagrodowa chałupa Gałki z Bystrej z końca XIX w.

Generalnie te stare budynki przeniesione do skansenu zbudowane są z drewna iglastego: jodły, świerku. Są to chałupy zwykle na kamiennej podmurówce, o konstrukcji zrębowej, w której duże belki tworzące ściany domu łączone są ze sobą na tzw. „rybi” albo „jaskółczy ogon”. Szczyty domostw są zwykle trójkątne, szalowane deskami.

Powstałe między belkami luki wypełniano tutaj różnymi surowcami: mógł to być mech, glina, specjalnie strugane wióry (wełnionka). Czasem od zewnątrz szpary zamalowywano zabarwionym wapnem na kolor niebieski, a wewnątrz na biało.  

Dach jest zbudowany z krokwi, dwuspadowy, przyczółkowo-naczółkowy, gontowy. Szczyty budynku były trójkątne lub trapezowe. W najstarszej chałupie nie było komina. Jego funkcję spełniały specjalne otwory – tzw. „dymniki” przez które uciekał z domu dym. Niektóre chałupy posiadają duży nadwieszony okap oraz dosyć bogatą snycerkę wykończeniową.

Domostwa w skansenie. Co zobaczymy w środku?

Chałupy są typu szerokofrontowego, tzn. że pod jednym dachem znajduje się część mieszkalna i gospodarcza, a obie oddzielone są sienią. Zwykle taka chałupa składa się z tzw. izby białej (tu nazywanej „świetnicą”), izby czarnej (kuchni; tu nazywanej piekarnią), sieni i komory. Świetnica była jasna, „świetna” dlatego, że zwykle bywała od strony południowej. Była wystrojona w obrazy, a służyła do przyjmowania gości, szczególnie podczas świąt i uroczystości rodzinnych.

W poszczególnych pomieszczeniach domostw odnajdziemy wiele rekwizytów, które służyły do codziennej pracy w kuchni, w polu, w warsztacie. Nie ma sensu opisywać każdy przedmiot; na pewno świetnie to zrobi lokalny przewodnik jeśli tylko zajrzycie do skansenu.

Chałupa Banasika

To „kurna chata”, czyli dom bez komina.W „piekarni”, mieści się piec kurny z paleniskiem otwartym. Dym snuł się po kuchni, gromadził się pod sufitem („powałą”). Dlatego też w nim znajduje się otwierany mały otwór („woźnica”) przez który dym wydostawał się na poddasze. Kiedy dymu już było za dużo, wtedy domownik otwierał otwór.

Przez środek „świetnicy” biegnie pod stropem pojedyncza belka zwana sosrębem, a na nim  prośby do św. Floriana o oszczędzenie przed ogniem, oraz datę budowy i nazwiska fundatorów. Na belce pułapowej możemy dostrzec datę wybudowania budynku.

Generalnie w środku znajdziemy wyposażenie w sprzęt domowy i elementy wystroju ludowego typowego dla pierwszej połowy XIX wieku, m.in. garnki, miski, odcedzarki, żarna, narzędzia do obróbki lnu i wełny, meble, warsztat stolarski oraz zbiór obrazów. UWAGA! Jeśli zaglądniemy do wozowni, to zobaczycie w niej pompę strażacką z XIX wieku!

Dom Anny Kozioł

Podobnie jak w chałupie Banasika przez środek domostwa biegnie sosręb na którym umieszczono prośby do św. Floriana o oszczędzenie przed ogniem oraz datę budowy i nazwiska fundatorów. Dodatkowo znajduje się tutaj motyw rozety cyrklowej. W piekarni odnajdziemy piec z paleniskiem i blachą, kociołkiem na ciepłą wodę, piecem chlebowym, “nolepą” i kominem.

W tym domu są organizowane wystawy czasowe, posiady, warsztaty. Obecnie zobaczymy tutaj wystawę przestrzenną ukazującą początki wsi Sidzina oraz makietę w wersji 3D.

Dom Wójta Maja

Prezentuje domostwo średniozamożnej rodziny z II poł. XVIII w. W tej chałupie zaprezentowano również warsztat tkacki oraz inny sprzęt potrzebny do obróbki lnu. W pomieszczeniu gdzie znajduje się warsztat można oglądnąć film prezentujący pracę nad pozyskaniem lnu oraz jego obróbkę. Warto go obejrzeć! Obraz + narrator mówiący gwarą oddaje klimat tego miejsca.

Chałupa Gałki z Bystrej

Tę chałupę przystosowano do obsługi turystów: oprócz wystawy czasowej tutaj mieści się biuro skansenu, pomieszczenia sanitarne

A jak budowano obiekty gospodarcze i co w nich jest?

Kuźnia

Kowal w dawnej wsi to był ktoś. Myślę, że można go obecnie porównać np. z mechanikiem samochodowym. To on naprawiał podkowy, tworzył nowe „buty” dla koni, które dawniej przecież były głównym motorem transportowym. Pracowały również ciężko w polu, czy w lesie. Ciekawostką jest to, że często kowal we wsi był również dentystą..

Miejsce pracy kowala, czyli kuźnia to budynek z końca XIX w. Podłoga w kuźni wykonana jest z bitej ziemi i jest to tzw. „klepisko”. We wnętrzu zobaczymy m.in. podstawowe wyposażenie kowalskie m.in. piec kowalski, skórzany miech, kowadło.

Młyn wodny

Młyn służył do przemiału ziarna na mąkę. Czasem zdarzało się, że we wsi pełnił on również rolę tartaku (młyno-tartak). Skansen w Sidzinie posiada młyn z początku XX w. o konstrukcji słupowej. Koło wodne wprawiane jest ruch przez płynący przy nim Kamycki Potok.

Spichlerz

To piętrowy, zrębowy budynek z 1897 r. Nie ma on podmurówki, ale ustawiony jest bezpośrednio na kamieniach. Dach ma krokwiowy, dwuspadowy i jest pokryty jest gontem. Po dwóch stronach budynku znajduje się drewniana galeryjka z balustradą. W pomieszczeniach w specjalnych skrzyniach przechowywano zboże.

Obecnie w spichlerzu odnajdziemy dodatkową atrakcję. Jak wcześniej wspomniałem – założyciel skansenu Adam Leśniak był również partyzantem. Dlatego też zrodził mu się pomysł stworzenia Izby Pamięci Narodowej dla udokumentowania kampanii wrześniowej 1939 roku i działań wojennych na tym terenie. Fakt założenia izby wynika również z tego, że w czasie II wojny światowej w Paśmie Policy górującym nad skansenem działało wiele grup partyzanckich.

Jeden element o charakterze sakralnym…

… ale i związany z wierzeniami ludowymi to dzwonnica loretańska. Obiekt poświęcony Matce Bożej z Loreto, szczególnie popularny m.in. na Żywiecczyźnie od XVII w. Dźwięk dzwonka miał nie tylko przypominać o Matce Bożej, ale i dzwonił w czasie pożaru, odstraszał „płanetników” czyli duchy przychodzące z chmurami burzowymi.

Dzwonnica loretańska w sidzińskim skansenie pochodzi z roku 1937. Jest ona konstrukcji zrębowo-słupowej, a nakryto ją ostrosłupowym, blaszanym daszkiem z krzyżem.  W środku dzwonnicy (oprócz dzwonka) odnajdziemy skromną wystawę palm wielkanocnych.

Wystawa plenerowa

Wędrując po terenie skansenu zauważymy dużych wymiarów rzeźby. To plenerowa wystawa rzeźb pt. „Sidzińskie duchy” ukazujących postacie z legend i baśni regionu Babiej Góry, np. wspomnianego wcześniej „płanetnika” – który włada chmurami i deszczem, a którego miały odganiać dzwonnice loretańskie.

Informacje praktyczne (stan na 25.01.2023)

Kontakt

Skansen w Sidzinie – Muzeum Kultury Ludowej

Adres: 34-236 Sidzina b.n.
e-mail: skansensidzina@interia.pl
https://skansen-sidzina.pl/
tel. 501 597 208

Dojazd

Jadąc od strony Krakowa kierujemy się na Suchą Beskidzką, dalej na Jordanów (droga krajowa nr 28). W miejscowości Osielec szukamy skrętu w prawo do Bystrej Podhalańskiej i dalej Sidziny. Możemy również jechać „Zakopianką” i w Skomielnej Białej skręcić w prawo w drogę nr 28, w stronę Jordanowa/Wadowic.

Skansen Sidzina, godziny otwarcia

Godziny otwarcia w sezonie (od 1 maja do 1 niedzieli października włącznie)

– wtorek – piątek: od 9.00 do 17.00
– sobota: od 10.00 do 18.00
– niedziela: od 14.00 do 18.00

Godziny otwarcia poza sezonem (po 1 niedzieli października do 30 kwietnia)

Oprowadzenie po skansenie odbywa się po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.
Weekendy: oprowadzanie po skansenie wyłącznie dla grup zorganizowanych, po wcześniejszych ustaleniach telefonicznych, najpóźniej do czwartku poprzedzającego weekend odwiedzin do godz. 15.00

Skansen jest zamknięty w dni świąteczne: Nowy Rok, Trzech Króli, Wielkanoc, 1 i 3 Maja, Boże Ciało, Wszystkich Świętych, Święto Niepodległości, Boże Narodzenie i Szczepana.

Skansen Sidzina, cennik

Bilety wydawane do 45 min. przed zamknięciem.

Bilety indywidualne:
– normalny: 15,00 zł (w cenę wliczona została opłata za przewodnika)
– ulgowy: 10,00 zł (w cenę wliczona została opłata za przewodnika)
– spacerowy: 5,00 zł (bez wejścia do wnętrz obiektów)

Bilety grupowe dla dzieci i młodzieży szkolnej (powyżej 15 osób):
Cena od osoby: 8,00 zł (w cenę wliczona została opłata za przewodnika)

Zwiedzanie z przewodnikiem obcojęzycznym:
zwiedzanie odbywa się po wcześniejszych ustaleniach (język obcy: angielski).

Pracownicy skansenu organizują również odpłatne warsztaty i lekcje muzealne. Ich tematyka i opłata – powinna być wcześniej ustalana. Przykłady warsztatów: pieczenie chleba, malowanie na szkle, pieczenie placków na blasze. Minimalna liczba uczestników zajęć wynosi 15 osób.

Za sesje fotograficzne oraz nagrania do filmów (komercyjne, ślubne) również pobierane są opłaty. Istnieje również możliwość odpłatnej organizacji ogniska lub grilla.

Aktualny cennik oraz usługi na stronie https://skansen-sidzina.pl/

Skansen Sidzina, imprezy

Oprócz zwiedzania, czasem w skansenie możemy wziąć udział w ciekawych imprezach plenerowych: “Czar smaków i czasów minionych“, czy też “Między dawnymi a nowymi czasy“. Obie organizowane są w sezonie letnim. Podczas imprez poznamy pracę dawnych rzemieślników, posłuchamy góralskiej muzyki, skosztujemy tradycyjne potrawy.

Zobacz również skansen w Zawoi: https://www.wbeskidzie.pl/skansen-w-zawoi/

Dziękuję ci za przeczytanie wpisu. Mam nadzieję że zainspirowałem cię do zobaczenia tych miejsc. Dziękuję ci również za wirtualną kawę, która pomoże mi w utrzymaniu i rozwoju bloga..

Postaw mi kawę na buycoffee.to

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *