Beskid Żywiecki – kilka słów o tym paśmie górskim
Wiele informacji o Beskidzie Żywieckim można odnaleźć w książkach, przewodnikach, w internecie. Dlatego tutaj ukazuję ogólne informacje o tej grupie górskiej oraz sposób w jaki ja odbieram te góry – bo tutaj mieszkam.
Bardziej szczegółowe informacje o zabytkach, atrakcjach tego terenu zapewne pojawią się podczas kolejnych wpisów, dlatego jeśli chcesz wiedzieć co słychać “w beskidzie” zapisz się na newsletter.
Czym był i jest Beskid Żywiecki na przestrzeni wieków? Dawniej zwany również Beskidem Wysokim był miejscem w którym ludzie żyli, pracowali, tworzyli własną kulturę, budowali różne budowle które obecnie mają status zabytku, atrakcji.
Beskid robił duże wrażenie na przyjezdnych, którzy przybywali tu m.in. w celach handlowych, naukowych, turystycznych. Summa summarum to najwyższe góry w Polsce po Tatrach, a Babia Góra jest najbardziej na północ wysuniętą wysoką górą Karpat. To jej absolutnym hitem jest widoczny przy dobrej pogodzie wschód słońca oraz tzw. “morze mgieł” rozpościerające się od Tatr, przez Orawę na Beskidy.
Świetnym przykładem fascynacji Beskidem Wysokim jest wiersz pt. “Do zielonego Beskidu” napisanym przez Wincentego Pola, XIX – wiecznego polskiego geografa i poety. Zachęcam do przeczytania, bo to od niego wziąłem nazwę tego bloga.
Wincenty Pol
Do Zielonego Beskidu
Beskidzie graniczny! Beskidzie zielony!
Od Boga pomiędzy narody rzucony!
Coś źródła podzielił na morza, na dwoje,
O, powiedz mi, powiedz! czy jeszcze twe zdroje
Tak żywo jak dawniej i grają, i pienią?
Czy łąki się twoje jak dawniej zielenią?
Czy szumią twe lasy, jak dawniej, wesoło?
Czy trzmielą tak smukło twe świerki wokoło?
Czy sklepią się jeszcze twe buki jak wprzódy?
A jawor czy chyli się jeszcze do wody?
Beskidzie zielony! W trzy rzędy sadzony!
Beskidzie graniczny! Beskidzie kochany!
I chłodem jelenim, i mgłami owiany…
Gdzież czasy są owe, gdym konno tam hasał,
Gdym serce i oczy po tobie ja pasał?
To wąsik się ledwie na twarzy mi pisał
I świat mną jak świerkiem wyniosłym kołysał…
A dzisiaj spoglądam, Beskidzie, w twe strony
Żałośnie – jak jawor nad wodą schylony…
Beskid ten to granica …
Rzeczywiście to “Beskid graniczny“, który rozdziela państwa i narody, zlewiska mórz, grupy etnograficzne i ich kultury. Rozciąga się na południu od przełęczy Zwardońskiej po przełęcz Sieniawską – na styku z Gorcami. Przez większą swoją część biegnie on zgodnie z granicą między Polską a Słowacją.
Umowną, nienaturalną granicą północą tego Beskidu jest linia kolejowa biegnąca od Zwardonia do Żywca, dalej do Suchej Beskidzkiej – Makowa Podhalańskiego – Jordanowa – Sieniawy (k. Raby Wyżnej). Do Beskidu Żywieckiego zaliczymy również nieduże wzniesienia nad Żywcem oraz polską część Górnej Orawy.
Patrząc na te granice widać, że Beskid ten jest bardzo rozciągnięty. Dlatego świat turystyczny podzielił go na kilka pasm górskich: Pasmo Wielkiej Raczy (“Worek Raczański”), Pasmo Romanki i Rysianki, Masyw Pilska, Grupa Mędralowej, Pasmo Jałowieckie, Masyw Babiej Góry, Pasmo Policy, Pasmo Orawsko-Podhalańskie. Między tymi pasmami, w dolinach żyli i dalej żyją ludzie którzy kształtowali swoją kulturę niematerialną i materialną.
“Coś źródła podzielił na morza, na dwoje“; przez większość jego terenu przebiega fragment Głównego Wododziału Europejskiego, który rozdziela zlewisko Morza Bałtyckiego od Morza Czarnego, a najważniejszymi jego rzekami (będącymi dopływami Wisły) są: Soła, Skawa i częściowo Raba.
Beskid ten to różni górale…
W okresie staropolskim teren ten był prawie całkowicie bezludny. W górach rządziła Puszcza Karpacka. Zatem skąd się wzięli ludzie w Beskidzie Żywieckim i w ogóle w Beskidach?
Bardzo upraszczając:
najczęściej przybywali oni od północy, z innych części Małopolski i Śląska, posuwając się wzdłuż dolin rzek w ramach akcji osadniczych prowadzonych przez książąt, magnatów.
Kiedy ludzie tu dotarli i się osiedlili zaczęli uprawiać pola, karczować lasy, tworzyć pierwsze osiedla, wsie. Porównując współczesne czasy – w tamtych wiekach mobilność ludzi była bardzo niska; góry pod którymi żyli stawały się naturalną granicą oddzielającą różne skupiska ludzkie: wsie, miasteczka.
Ograniczony przez góry kontakt między osadami sprawiał, że dane społeczności wykształcały swoją lokalną kulturę, m.in. gwarę, strój, wierzenia i obrzędy, muzykę.
W XVI – XVII w. na ukształtowaną w ten sposób lokalną kulturę mieszkańców tych ziem natknęli się pasterze wołoscy, którzy wędrowali łukiem Karpat z południa na północ. Posiadali oni własną kulturę: język, ubiór, obyczaje pasterskie, wierzenia… W tym terenie również i oni zaczęli zakładać wsie na tzw. prawie wołoskim.
Wsie wcześniej przybyłych osadników i później przybyłych Wołochów leżały blisko siebie, zatem nastąpiło “mieszanie się” ich sposobu życia. Osadnicy przejęli elementy kultury Wołochów (np. zasady wypasania owiec i bydła, słownictwo, elementy ubioru) i zapewne Wołosi przejmowali tradycje od tubylców. W ten sposób czy to Górale Żywieccy, Babiogórscy, Orawscy, Kliszczacy, Podhalańscy, czy też inni, mają wspólne wołoskie korzenie.
Beskid ten to ciekawe zabytki…
Kultura materialna mieszkańców Beskidu Żywieckiego jest bogata. Drewniane i murowane kościoły, zamki dawnych panów tych ziem, ale i stare chałupy góralskie, przydrożne kapliczki, drewniane ludowe zabawki. Te atrakcje otoczone są łańcuszkiem szlaków turystycznych, które zaprowadzą cię na widokowe szczyty i polany.
Beskid ten to piękny świat roślin
Wysokości górskich szczytów wahają się od ponad 600 do 1725 m. n.p.m. Różnica wysokości musi mieć wpływ na lokalnie panujący klimat oraz na świat roślin – i dalej – zwierząt. Dodatkowo na przestrzeni wieków gospodarowanie ludzi zasobami przyrody oraz rozwój przemysłu miał i nadal ma wpływ na szatę roślinną.
Ok. 70 % terenu Beskidu Żywieckiego to lasy. Jeśli z oddali (np. z Pasma Jałowca, z Wełczonia w Zawoi) spojrzymy na masyw Babiej Góry, to możemy na nim obserwować modelowy przebieg pięter klimatyczno-roślinnych.
W piętrze pogórza (do ok. 600 m. n.p.m.) zobaczymy wielogatunkowe lasy mieszane. To tutaj warunki do rozwoju roślin są najlepsze, dlatego też na tych wysokościach niegdyś uprawiano pola. Rosną również tutaj mieszane lasy liściaste.
Piętro regla dolnego (od 600 do 1150 m.) to miejsce, gdzie napotkamy lasy mieszane, bukowo-jodłowo-świerkowe. Na wielu stokach górskich często dominuje tutaj kiedyś sztucznie nasadzony przez ludzi świerk.
Piętro regla górnego (od 1150 – 1400 m.) szczególnie jego dolna część to już jest prawdziwe królestwo świerka, nie takie “sztuczne” jak piętro niżej. Naturalna świerczyna i jarzębina najlepiej przystosowują się do warunków glebowych i klimatycznych panujących na tych wysokościach. Odnajdziemy tutaj również małe domieszki buka, jodły, jednak jest ich niewiele i nie są tak okazałe jak piętro niżej.
Piętro kosodrzewiny (od 1400 do 1650 m.), to piętro z dominującą sosną kosówką, występującą czasem np. z domieszką drzew jarzębinowych. Elastyczność, giętkość kosodrzewiny to jej sposób przystosowania się do trudnych górskich warunków, gdzie głównie hula dosyć silny wiatr oraz pada dużo śniegu. Ten sam śnieg stanowi ochronę dla drzewek przed mrozem ale i “siedząc” na kosodrzewinie ogranicza jej wzrost w górę.
Piętro alpejskie (pow. 1650 m.). Tutaj już nawet kosówka nie da rady. Silny wiatr zdmuchuje śnieg będący na wierzchu, zatem ta zapora ochronna już nie zabezpieczy jej przed dużymi mrozami. Żyje tutaj tylko roślinność trawiasta porastająca kamienie i głazy, mchy i porosty.
Perełkami Beskidu Żywieckiego będącymi na Babiej Górze są:
okrzyn jeleni – w Polsce rosnący tylko w reglu górnym masywu Babiej Góry, symbol Babiogórskiego Parku Narodowego
rogownica alpejska – roślina żyjąca między blokami skalnymi, mająca swoje jedyne stanowisko w całych Karpatach Zachodnich w szczytowych partiach Babiej Góry
Beskid Żywiecki to jeszcze ostoja wielu zwierząt
W lasach, polanach i na halach Beskidu Wysokiego odnajdziemy głównie te same gatunki ssaków, ptaków, bezkręgowców, które występują w innych partiach Beskidów. Odnajdziemy tutaj wśród ssaków, m.in. sarny, jelenie, wilki, zające, lisy, wiewiórki. W świecie ptaków dostrzeżemy ptaki drapieżne (myszołów, jastrząb) jak i ptaki śpiewające (drozd, sikorka, strzyżyk). Wędrując szlakiem czasem w oddali usłyszymy stuki dzięcioła. Z gadów najbardziej znane to jaszczurka żyworodna, żmija zygzakowata i zaskroniec.
Ewenementami tych terenów na pewno jest:
niedźwiedź brunatny – często przechodzący ze słowackiej strony na polską
głuszec – ptak widywany w masywie Babiej Góry czy paśmie Wielkiej Raczy
Tę przyrodę trzeba chronić …
… dlatego też w masywie Babiej Góry i na małym, zachodnim skrawku Pasma Policy utworzono Babiogórski Park Narodowy, będący Rezerwatem Biosfery UNESCO. Założono również Żywiecki Park Krajobrazowy obejmujący znaczny obszar zachodniej części Beskidu i posiadający kilka rezerwatów ścisłych.
Babiogórski Park Narodowy powstał w roku 1954. Rezerwatem Biosfery stał się ponad dwadzieścia lat później – w 1977 r. Jest również ujęty w Sieci Ekologicznej NATURA 2000. Ochroną objęte są nie tylko rośliny i zwierzęta, ale również wychodnie skalne, górskie źródła i potoki oraz nieduże jeziorka osuwiskowe. Link do strony internetowej Babiogórskiego Parku Narodowego.
Żywiecki Park Krajobrazowy – powstał w roku 1986. Obejmuje Pasmo Wielkiej Raczy, Romanki i Rysianki, masyw Pilska oraz góry otaczające miejscowość Przyłęków pod Żywcem. Posiada aż 10 wydzielonych rezerwatów ścisłych o nazwach: Śrubita, Butorza, Dziobaki, Romanka, Pod Rysianką Pilsko, Oszast, Gawroniec, Lipowska, Muńcoł. Link do strony Żywieckiego Parku Krajobrazowego.
Zabytki, przyroda, piękne panoramy, tradycja, cisza i spokój
to walory Beskidu Żywieckiego
Jeśli chcesz wiedzieć o kolejnych zabytkach, atrakcjach, to zapisz się na newsletter.